Internisten Alrijne
  • Home
  • Over
    • Website en verantwoording
    • Internisten >
      • Dhr. H. Ablij
      • Dhr. S. Anten
      • Dhr. E. Batman
      • Mw. N. Delfos
      • Mw. C. Eustatia - Rutten
      • Dhr. B. Gabreëls
      • Mw. L. Hardi
      • Dhr. A. Iglesias del Sol
      • Dhr. N. van der Lubbe
      • Mw. N. Kelderman
      • Dhr. S. Kok
      • Dhr. E. Planken
      • Mw. A. Schrander - van der Meer
      • Mw. L. Spierings
      • Dhr. F. Toonen
    • Plattegrond
  • Leidraad SEH en kliniek
    • Acute interne geneeskunde >
      • Acute vergiftigingen NVIC
      • Acute Boekje 2017
      • Zakkaartje sepsis screening (SOFA score) en behandeling
      • Screening en behandeling van sepsis
      • Reanimatie protocol
      • Acute vergiftigingen
      • HAZMAT AHLS CBRN
      • Intoxicaties >
        • Paracetamol intoxicatie
        • Methanol intoxicatie
      • Acute monoartritis
    • Algemene interne geneeskunde >
      • B12 deficientie
      • Thiaminesuppletie bij alcoholmisbruik
      • Alcoholonthoudingssyndroom
      • Analyse van ascites >
        • Ascitespunctie uitvoeren
        • Ascites analyse en drainage
        • Spontane bacteriele peritonitis (SBP)
      • Samenvatting richtlijn hereditaire hemochromatose
      • Extravasatie van geneesmiddelen en infusievloeistoffen
      • Acute intermitterende porfyrie
      • IV suppletie bij hypofosfatemie
    • Vasculaire geneeskunde en trombose >
      • Longembolie >
        • Diagnostiek longembolie YEARS
        • Behandeling van DVT en longembolie (incl. NOAC's)
        • Duur van de behandeling
      • DVT en tromboflebitis
      • Hypertensief spoedgeval
      • Protocol bridging antistolling Alrijne
      • CHA2DS2-VASc
      • Dosering nadroparine
      • Bloedingen en DOAC's
      • Behandeling PMR en arteriitis temporalis
      • Tromboseprofylaxe tijdens de zwangerschap en in het kraambed
      • Trombopenie en trombose
      • CHA2DS2-VASc en HASBLED
    • Infectieziekten >
      • Alrijne SWAB
      • Staphylococcus aureus bacteriemie
      • Pneumonie (CAP)
      • Spondylodiscitis
      • Protocol endocarditis
      • Intraveneuze antibiotica toediening thuis
      • Gehoorscreening bij vanco en genta
      • Spiegelbepalingen antibiotica
      • Splenectomie
      • Protocol voor screening en vaccinatieadvies bij volwassen patiënten (≥18 j) die gaan starten met immunosuppressiva
      • Tabel antimicrobiele middelen FTK
      • Protheseinfecties (PJI)
      • HIV indicator
      • Urineweginfecties bij volwassenen
      • Vermoeden antibiotica-allergie
      • Fractuur-gerelateerde infecties (FRI)
      • Influenza
      • Gentamicinedosis bij BMI > 30
    • Endocrinologie >
      • Corticoid stressschema
      • Acute bijnierschorsinsufficientie
      • Diabetesregulatie in het ziekenhuis
      • Acute ontregeling diabetes mellitus
      • Klinische metyrapontest
      • Peri-operatieve diabeteszorg
      • Vastenproef
    • Nefrologie >
      • Hyponatriemie
      • Hypernatriemie
      • Hypokaliemie
      • Hyperkaliemie
      • Hypercalciemie
      • Handboek nefrologie in de dienst
      • Preventie contrast nefropathie (samenvatting)
      • Analyse nierstenen
      • Richtlijn diagnostiek en beleid bij volwassenen met chronische nierschade (CNS)
    • Hematologie >
      • Transfusiereactie
      • Instructies aanvragen beenmergpunctie
    • MDL >
      • Analyse van ascites >
        • Ascitespunctie uitvoeren
        • Ascites analyse en drainage
        • Spontane bacteriele peritonitis (SBP)
      • Fibroscan (elastografie)
      • Controle na poliepectomie of coloncarcinoom
      • Prednison afbouwschema's IBD
    • Oncologie >
      • Consultatie palliatief team
      • Zakkaartje specialistisch thuisconsult palliatieve zorg
      • Protocol febriele neutropenie
      • Pijnprotocol
  • Handboek polikliniek
    • Inleiding
    • Behandeling PMR en arteriitis temporalis
    • Functietesten endocrinologie >
      • Aldosteron renine ratio
      • Zoutbelastingstest (klinisch)
      • Dorstproef
      • Korte SYNACTHEN-test
      • NVE
    • Niet-ischaemische onderarmstest
    • Analyse afweerstoornissen
    • Staken biologicals rond ingreep
    • Vasculaire geneeskunde >
      • Richtlijn CVRM
      • Analyse FH
    • Stolling en trombose >
      • Hoog risico tromboseprofylaxe
    • Glucosewaarden
    • Follow-up MGUS
    • Endocrinologie >
      • Auto-antistoffen in type 1 diabetes
      • Behandeling DM met GLP-1
      • Schildkliernodus
      • Protocol bijnierincidentaloom
    • Hyposplenisme en miltfunctie beoordelen
    • Follow-up CLL
    • Functietesten Algemeen >
      • Ijzeropname test
    • ITP
  • Opleiding
    • Lokaal opleidingsplan >
      • Hoofdstuk 4: Overzicht verplichtingen en verplichte opleidingsactiviteiten voor de aios
      • Hoofdstuk 5: Specifieke taken en verplichtingen van de opleider en de leden van de opleidingsgroep
      • Hoofdstuk 6: Kwaliteitsinstrumenten en opleidingsklimaat
      • Hoofdstuk 8: Lange leerlijnen >
        • Lange leerlijn bedside basisechografie Interne geneeskunde Alrijne ziekenhuis >
          • Interactieve video Lumify
      • Hoofdstuk 9: Klinische stage Algemeen Interne geneeskunde
      • Hoofdstuk 10: Verplichte stages Interne geneeskunde >
        • Consultenstage
        • Intensive Care stage
      • Hoofdstuk 11: Keuzestages >
        • Stage nefrologie
        • Stage longziekten
        • Stage cardiologie
        • Buitenlandse keuzestage (Tropenstage Curacao)
    • Wegwijzer AIOS interne geneeskunde JNIV 2018
  • Wegwijzer A(N)IOS
    • Introductie en werkafspraken SEH voor A(N)IOS interne geneeskunde
    • Introductie en werkafspraken A(N)IOS interne geneeskunde algemeen >
      • Introductie en werkafspraken A4 voor A(N)IOS
    • SIT Leiden
    • Onverwachtse uitval arts-assistent
    • Poortfunctie neurologie
    • Privacy
  • Lopende studies

Glucocorticoïd stressschema  

Inleiding


Bij operaties en andere ingrepen bij patiënten met suppressie van de hypofyse-bijnieras.    

Deze richtlijnen gelden voor de volgende groepen patiënten:
  • Alle patiënten met aangetoonde primaire of secundaire bijnierinsufficiëntie
  • Alle patiënten die op dit moment langer dan 3 weken prednison 20 mg/dag of meer gebruiken (of dexamethason 2 m/dag, hydrocortison 80 mg/dag). Hierbij kan worden aangenomen dat de hypofyse-bijnieras onderdrukt is.
  • Bij de volgende categorieën patiënten is de hypofyse-bijnieras mogelijk onderdrukt:
    • Patiënten die in het afgelopen jaar gedurende een periode langer dan 3 weken meer dan 5 mg prednison/dag hebben gebruikt (of 0.5 mg dexamethason, 20 mg hydrocortison)
    • Patiënten die op dit moment tussen de 5 en 20 mg prednison/dag gebruiken (of ander corticosteroid in gelijkwaardige dosering)
    • Patiënten die fluticason inhalatie (Flixotide) > 750 mcg/dag gebruiken of een ander inhalatiesteroid > 1500 mcg/dag, of topicale steroiden klasse I-III > 2 gr/dag.

Indien mogelijk moet bij bovengenoemde patiënten preoperatief de hypofyse-bijnieras worden getest. Allereerst kan een nuchter cortisol worden bepaald (8 uur). Bij patiënten met chronisch corticosteroid gebruik dient de medicatie 24 uur voor de afname niet te worden ingenomen. Er is sprake van een voldoende functionerende hypofyse-bijnieras indien de ochtend cortisolspiegel groter is dan 0.425 µmol/l. Indien de ochtend cortisolspiegel kleiner is dan 0.15 µmol/l, dan is de hypofyse-bijnieras onderdrukt en moet perioperatief corticosteroïden worden gegeven zoals hieronder beschreven. Indien de ochtend cortisolspiegel tussen 0.15 en 0.425 µmol/l is dan dient ACTH stimulatie test (Synacthen-test) plaatst te vinden met 250 mcg synacthen iv. Een stijging van het cortisol na 30 min tot 0.425 µmol/l of hoger sluit een primaire bijnierinsufficientie uit.
Indien het niet mogelijk is om de hypofyse-bijnieras preoperatief te testen, dan moet perioperatief zekerheidshalve corticosteroïden worden gegeven volgens onderstaande adviezen.



Indicaties


Poliklinische ingreep of procedure, zonder algehele anesthesie
  • Bijvoorbeeld:Punctie of biopt, behandeling bij kaakchirurg Endoscopie (m.u.v. coloscopie)​
1 uur voor de ingreep: 10-20 mg hydrocortison oraal extra.
Na de ingreep: op geleide van (te verwachten) (pijn-)klachten dosering hydrocortison
aanpassen (bijvoorbeeld verdubbelen en/of extra avond-dosering)


Coloscopie
Bij voorkeur klinische voorbereiding:
Dag voor coloscopie: continu infuus met 50 mg hydrocortison / 24h
Dag van coloscopie: hydrocortisonpomp continueren tot vlak voor coloscopie, dan bolus 25 mg hydrocortison i.v.
Na coloscopie: orale dosering hydrocortison aanpassen op geleide van (diarree-)klachten
(bijv. verdubbelen en/of extra avond-dosering).
Indien toch gekozen wordt voor poliklinische voorbereiding (alleen bij patiënten die goed te instrueren zijn):
Dag voor coloscopie: Hydrocortison 3 dd 30 mg oraal
Dag van coloscopie: Hydrocortison 30 mg in ochtend en afhankelijk van tijdstip
coloscopie 30 mg in middag, vervolgens 30 minuten voor scopie 25 mg hydrocortison eenmalig i.v.
Na coloscopie: orale dosering hydrocortison aanpassen op geleide van (diarree-)klachten
(bijv. verdubbelen en/of extra avond-dosering).


Kleine operatie
  • Bijvoorbeeld: liesbreukcorrectie, diagnostische laparoscopie, tonsillectomie
Op dag van operatie:
Normale dosering hydrocortison nemen (niet stoppen)
Bij inleiding: 25 mg hydrocortison i.v. bolus gevolgd door continu infuus met 50-75 mg hydrocortison / 24h
Bij ontslag op operatiedag: hydrocortison oraal aanvullen tot totale dagdosis van 75 mg.
Dag 1 postoperatief: bij herstel van orale intake: hydrocortison iv stop, start hydrocortison oraal 3 dd20 mg
Dag 2 postoperatief: dubbele onderhoudsdosis hydrocortison
Dag 3 postoperatief: indien het goed gaat terug naar eigen onderhoudsdosering
Bij gecompliceerd beloop: overleg met internist-endocrinoloog.


Middelgrote operatie
  • Bijvoorbeeld: cholecystectomie, knie- of heupvervanging
Op dag van operatie:
Normale dosering hydrocortison nemen (niet stoppen)
Bij inleiding: 25 mg hydrocortison i.v. bolus gevolgd door continu infuus met 100 mg-150 mg hydrocortison / 24h
Dag 1 postoperatief: bij herstel van orale intake: hydrocortison iv stop, start hydrocortison oraal 3 dd 20 mg
Dag 2 postoperatief: dubbele onderhoudsdosis hydrocortison
Dag 3 postoperatief: indien het goed gaat terug naar eigen onderhoudsdosering
Bij gecompliceerd beloop: overleg met internist-endocrinoloog.
Afbouwschema voor thuis i.o.m. internist-endocrinoloog


Grote operatie
  • Bijvoorbeeld:
    • Laparotomie
    • Thoracotomie
    • Intracraniële procedures
    • Grote operatie in het orofarynx gebied
    • Grote vasculaire procedures​ ​
Op dag van operatie:
Normale dosering hydrocortison nemen (niet stoppen)
Bij inleiding: 50 mg hydrocortison i.v. bolus gevolgd door
continu infuus met 150-200 mg hydrocortison / 24h
Dag 1 postoperatief: hydrocortison iv continu 100 mg/24h
Dag 2 postoperatief: afbouwen op geleide van kliniek en in overleg met internist-endocrinoloog.
Bij gecompliceerd beloop: overleg met internist-endocrinoloog.
Afbouwschema voor thuis i.o.m. internist-endocrinoloog


Acute ziekte waarvoor IC opname
Start 100 mg hydrocortison i.v. bolus, gevolgd door continu infuus met 200 mg hydrocortison / 24h
Bij overdracht verpleegafdeling: overleg met internist-endocrinoloog.


Bevalling: ongecompliceerd
Poliklinisch of klinisch (Thuisbevalling gecontra-indiceerd i.v.m. bijnierschorsinsufficiëntie)
Vanaf het begin van weeën met herkenbare regelmaat 20 mg hydrocortison per 6 uur (oraal en bij braken i.v.).
Bij cervixdilatatie >4 cm en/of contracties elke 5 min gedurende een uur: 50 mg hydrocortison i.v. te
herhalen elke 6 uur tot na uitdrijvingsfase.
Na de bevalling over op hydrocortison oraal dubbele onderhoudsdosis (t/m eerste dag na de bevalling).
Bij gecompliceerd beloop: overleg met internist-endocrinoloog.
NB Bij poliklinische bevalling wordt beleid ondersteund door arts.


Bevalling: gecompliceerd of sectio caesarea
50 mg hydrocortison i.v. bolus, gevolgd door continu infuus met 150 mg hydrocortison / 24h


Acute Addison crise
100 mg hydrocortison i.v. bolus, gevolgd door continu infuus met 200 mg hydrocortison / 24h.
Gevolgd door een continu infuus met 100 mg hydrocortison / 24h.
Verder afbouwen op geleide van kliniek en in overleg met internist-endocrinoloog.
Afbouwschema voor thuis i.o.m. internist-endocrinoloog
​



Aanvullende informatie: BijnierNet




Referenties:
The management of the surgical patient taking glucocorticoids A. Hamrahian UptoDate dec 2018
 
Glucocorticoid stress schema: https://www.bijniernet.nl/kwaliteit-zorg-kwaliteit-leven/kwaliteitsstandaard-bijnieraandoeningen/bijnierschorsinsufficientie-ziektespecifieke-module/stressinstructies-poliklinische-ingrepen-en-operaties-bijlage-10/
BijnierNet is een initiatief van: Patiënten met bijnierziekten, verenigd in de Bijniervereniging NVACP; Het Bijnierfonds; De zorgverleners endocrinologie uit de acht Universitair Medische Centra (zowel artsen als verpleegkundigen); Leden uit de NIV, NVE en de LWEV.
 
 
 
Auteurs:
N. Kelderman-Bolk, Pauline de Jong 2016
Revisie:  N. Kelderman-Bolk, 10-2019
  • Home
  • Over
    • Website en verantwoording
    • Internisten >
      • Dhr. H. Ablij
      • Dhr. S. Anten
      • Dhr. E. Batman
      • Mw. N. Delfos
      • Mw. C. Eustatia - Rutten
      • Dhr. B. Gabreëls
      • Mw. L. Hardi
      • Dhr. A. Iglesias del Sol
      • Dhr. N. van der Lubbe
      • Mw. N. Kelderman
      • Dhr. S. Kok
      • Dhr. E. Planken
      • Mw. A. Schrander - van der Meer
      • Mw. L. Spierings
      • Dhr. F. Toonen
    • Plattegrond
  • Leidraad SEH en kliniek
    • Acute interne geneeskunde >
      • Acute vergiftigingen NVIC
      • Acute Boekje 2017
      • Zakkaartje sepsis screening (SOFA score) en behandeling
      • Screening en behandeling van sepsis
      • Reanimatie protocol
      • Acute vergiftigingen
      • HAZMAT AHLS CBRN
      • Intoxicaties >
        • Paracetamol intoxicatie
        • Methanol intoxicatie
      • Acute monoartritis
    • Algemene interne geneeskunde >
      • B12 deficientie
      • Thiaminesuppletie bij alcoholmisbruik
      • Alcoholonthoudingssyndroom
      • Analyse van ascites >
        • Ascitespunctie uitvoeren
        • Ascites analyse en drainage
        • Spontane bacteriele peritonitis (SBP)
      • Samenvatting richtlijn hereditaire hemochromatose
      • Extravasatie van geneesmiddelen en infusievloeistoffen
      • Acute intermitterende porfyrie
      • IV suppletie bij hypofosfatemie
    • Vasculaire geneeskunde en trombose >
      • Longembolie >
        • Diagnostiek longembolie YEARS
        • Behandeling van DVT en longembolie (incl. NOAC's)
        • Duur van de behandeling
      • DVT en tromboflebitis
      • Hypertensief spoedgeval
      • Protocol bridging antistolling Alrijne
      • CHA2DS2-VASc
      • Dosering nadroparine
      • Bloedingen en DOAC's
      • Behandeling PMR en arteriitis temporalis
      • Tromboseprofylaxe tijdens de zwangerschap en in het kraambed
      • Trombopenie en trombose
      • CHA2DS2-VASc en HASBLED
    • Infectieziekten >
      • Alrijne SWAB
      • Staphylococcus aureus bacteriemie
      • Pneumonie (CAP)
      • Spondylodiscitis
      • Protocol endocarditis
      • Intraveneuze antibiotica toediening thuis
      • Gehoorscreening bij vanco en genta
      • Spiegelbepalingen antibiotica
      • Splenectomie
      • Protocol voor screening en vaccinatieadvies bij volwassen patiënten (≥18 j) die gaan starten met immunosuppressiva
      • Tabel antimicrobiele middelen FTK
      • Protheseinfecties (PJI)
      • HIV indicator
      • Urineweginfecties bij volwassenen
      • Vermoeden antibiotica-allergie
      • Fractuur-gerelateerde infecties (FRI)
      • Influenza
      • Gentamicinedosis bij BMI > 30
    • Endocrinologie >
      • Corticoid stressschema
      • Acute bijnierschorsinsufficientie
      • Diabetesregulatie in het ziekenhuis
      • Acute ontregeling diabetes mellitus
      • Klinische metyrapontest
      • Peri-operatieve diabeteszorg
      • Vastenproef
    • Nefrologie >
      • Hyponatriemie
      • Hypernatriemie
      • Hypokaliemie
      • Hyperkaliemie
      • Hypercalciemie
      • Handboek nefrologie in de dienst
      • Preventie contrast nefropathie (samenvatting)
      • Analyse nierstenen
      • Richtlijn diagnostiek en beleid bij volwassenen met chronische nierschade (CNS)
    • Hematologie >
      • Transfusiereactie
      • Instructies aanvragen beenmergpunctie
    • MDL >
      • Analyse van ascites >
        • Ascitespunctie uitvoeren
        • Ascites analyse en drainage
        • Spontane bacteriele peritonitis (SBP)
      • Fibroscan (elastografie)
      • Controle na poliepectomie of coloncarcinoom
      • Prednison afbouwschema's IBD
    • Oncologie >
      • Consultatie palliatief team
      • Zakkaartje specialistisch thuisconsult palliatieve zorg
      • Protocol febriele neutropenie
      • Pijnprotocol
  • Handboek polikliniek
    • Inleiding
    • Behandeling PMR en arteriitis temporalis
    • Functietesten endocrinologie >
      • Aldosteron renine ratio
      • Zoutbelastingstest (klinisch)
      • Dorstproef
      • Korte SYNACTHEN-test
      • NVE
    • Niet-ischaemische onderarmstest
    • Analyse afweerstoornissen
    • Staken biologicals rond ingreep
    • Vasculaire geneeskunde >
      • Richtlijn CVRM
      • Analyse FH
    • Stolling en trombose >
      • Hoog risico tromboseprofylaxe
    • Glucosewaarden
    • Follow-up MGUS
    • Endocrinologie >
      • Auto-antistoffen in type 1 diabetes
      • Behandeling DM met GLP-1
      • Schildkliernodus
      • Protocol bijnierincidentaloom
    • Hyposplenisme en miltfunctie beoordelen
    • Follow-up CLL
    • Functietesten Algemeen >
      • Ijzeropname test
    • ITP
  • Opleiding
    • Lokaal opleidingsplan >
      • Hoofdstuk 4: Overzicht verplichtingen en verplichte opleidingsactiviteiten voor de aios
      • Hoofdstuk 5: Specifieke taken en verplichtingen van de opleider en de leden van de opleidingsgroep
      • Hoofdstuk 6: Kwaliteitsinstrumenten en opleidingsklimaat
      • Hoofdstuk 8: Lange leerlijnen >
        • Lange leerlijn bedside basisechografie Interne geneeskunde Alrijne ziekenhuis >
          • Interactieve video Lumify
      • Hoofdstuk 9: Klinische stage Algemeen Interne geneeskunde
      • Hoofdstuk 10: Verplichte stages Interne geneeskunde >
        • Consultenstage
        • Intensive Care stage
      • Hoofdstuk 11: Keuzestages >
        • Stage nefrologie
        • Stage longziekten
        • Stage cardiologie
        • Buitenlandse keuzestage (Tropenstage Curacao)
    • Wegwijzer AIOS interne geneeskunde JNIV 2018
  • Wegwijzer A(N)IOS
    • Introductie en werkafspraken SEH voor A(N)IOS interne geneeskunde
    • Introductie en werkafspraken A(N)IOS interne geneeskunde algemeen >
      • Introductie en werkafspraken A4 voor A(N)IOS
    • SIT Leiden
    • Onverwachtse uitval arts-assistent
    • Poortfunctie neurologie
    • Privacy
  • Lopende studies