Protocol behandeling extravasatie van geneesmiddelen en infusievloeistoffen 

Protocol gebaseerd op Becker ML, Paes EC, Sijs IH van der, Nieuwenhoven CA van. De behandeling van extravasaties van geneesmiddelen. NTVG. 2011;155:A2839

Algemeen

Een extravasatie is het onbedoeld buiten het bloedvat lopen van een intraveneus bedoeld geneesmiddel. Extravasaties kunnen het omliggende weefsel beschadigen en soms leiden tot blijvend functieverlies of de noodzaak van amputatie. Om de schade te beperken dient de behandeling zo snel mogelijk te worden ingezet. Een extravasaal gelopen geneesmiddel kan op verschillende manieren schade veroorzaken aan het omliggende weefsel, namelijk op basis van mechanische-, farmacologische- en fysisch-chemische eigenschappen. De ernst van de schade hangt samen met de hoeveelheid en de concentratie van het extravasaal gelopen geneesmiddel.
 

Symptomen/aanwijzingen

·       Verkleuring van de huid
·       Zwelling
·       Veranderde temperatuur
·       Tintelingen of sensibiliteitsverlies
·       Pijn of brandend gevoel
·       Verminderde snelheid of plots stoppen van het infuus
·       Lekkage van het infuus langs de insteekopening
 

Ernst van extravasatie

Categorie:

I) pijnlijke infiltratieplaats, geen erytheem, geen zwelling

II) pijnlijke infiltratieplaats, geringe zwelling, geen bleekheid van de huid, goede pulsaties onder infiltratiegebied, versnelde capillaire refill onder infiltratieplaats

III) pijnlijke infiltratieplaats, duidelijke zwelling, bleekheid van de huid, koele huid bij palpatie, goede pulsaties onder infiltratiegebied, versnelde capillaire refill onder infiltratieplaats

IV) pijnlijke infiltratieplaats, erg duidelijke zwelling, bleekheid van de huid, koele huid bij palpatie, verminderde/afwezige pulsaties onder infiltratiegebied*, capillaire refill > 4 s*, huidnecrose

*De aanwezigheid van één of meer van deze symptomen betekent een categorie IV-extravasatie.


Behandeling:

De behandeling is afhankelijk van het extravasaat en berust op of verspreiden en verdunnen van het geneesmiddel of lokaliseren en neutraliseren. Bij extravasatie van cytostatica is de behandeling afhankelijk van het middel, kijk hiervoor in de individuele protocollen op intranet.


Algemene maatregelen:

  • Stop onmiddellijk de infusie
  • Laat de infuusnaald zitten
  • Probeer zoveel mogelijk extravasaat te aspireren met een lege 10 ml spuit via de infuusnaal
  • Markeer met een watervaste stift of maak foto’s van het gebied waar veranderingen van de huid zichtbaar zijn en/of waar de patiënt klachten aangeeft, om het verloop over de tijd te kunnen beoordelen
  • Leg het aangedane lichaamsdeel hoog (effectief de eerste 24-48uur)
  • Overleg met de ziekenhuis apotheker en bij categorie III en IV tevens met de plastisch chirurg over de behandelstrategie
    • De plastisch chirurg kan de aanwezigheid van een compartimentsyndroom of huidbeschadiging beoordelen, en behandelt zo nodig
    • De ziekenhuisapotheker beoordeelt of het geneesmiddel farmacologische eigenschappen heeft die schade aan het omliggende weefsel kunnen geven (cytotoxisch, vasoconstrictief); behandel zo nodig aan de hand van onderstaande tabel
    • de ziekenhuisapotheker beoordeelt of het geneesmiddel fysisch-chemische eigenschappen heeft die schade aan het omliggende weefsel kunnen geven (afwijkende osmolariteit, afwijkend ph of hoge concentratie kationen)
  • Behandel zo nodig volgens de strategie verspreiden en verdunnen of lokaliseren of neutraliseren afhankelijk van het extravasaat
  • Registreer in het dossier stofnaam, geschatte hoeveelheid en concentratie extravasaal gelopen geneesmiddel, tijdstip van extravasatie, symptomen en genomen maatregelen


Specifieke maatregelen afhankelijk van extravasaat:

Verspreiden en verdunnen

Verspreiden en verdunnen dient om schade te beperken door concentratie van de intravasaal gelopen stof te verlagen en het oppervlak voor opname te vergroten. Bijvoorbeeld bij fenytoïne, aciclovir, ganciclovir, ketanserine, vancomycine, natriumbicarbonaat, amidotrizoïnezuur, joxaglinezuur, glucose oplossingen ≥ 10%, totale parenterale voeding, kalium- en calciumoplossingen en vinca-alkaloïden.

Bij natriumbicarbonaat wordt tevens direct chirurgisch spoelen geadviseerd.

Hyaluronidase subcutane injecties breken bind- en epitheelweefsel af zodat het extravasaat over een 3-5 keer grotere interstitiële ruimte kan verspreiden.

Methode:
  • Hyaluronidase 250 E (150-1500 E afhankelijk van de ernst) als 150 E/ml oplossen in fysiologisch zout. Als er geen bloed uit de katheter terugvloeit, overweeg dan om 0,4 ml van deze dosis hyaluronidase rechtstreeks via de katheter toe te dienen en de rest van de dosis subcutaan of intradermaal langs de rand van de extravasatie, als afzonderlijke injecties van 0,2 ml.
  • 1-2 dagen 4 maal daags gedurende 20 min een warm droog kompres op de aangedane zone.

Lokaliseren en neutraliseren

Bijvoorbeeld bij anthracyclinederivaten, chloormethine, mitomycine, dactinomycine:

Methode:
1-2 dagen 4 maal daags gedurende 20 min een koud droog kompres op de aangedane zone, waar mogelijk gecombineerd met antidota (zie specifieke richtlijnen).

Bij (nor)epinefrine en dopamine kan fentolamine worden toegepast:

Methode:
extravasatiegebied infiltreren met 5-10 mg fentolamine in 10-15 ml 0,9% NaCl-oplossing. De dosering bij kinderen van 1 maand tot 18 jaar is 0,1 mg/kg lichaamsgewicht.


Locatie en beschikbaarheid middelen

  • warme en koude droge kompressen
  • hyaluronidase 150 E injectiepoeder (ziekenhuisapotheek standaard op voorraad en bij anesthesie en dagbehandelingen waar cytostatica worden gegeven)
  • natriumthiosulfaat 25% injectieampullen (dagbehandeling waar cytostatica worden gegeven, dialyse)
  • dimethylsulfoxide (DMSO) 100% applicatievloeistof (niet standaard op voorraad)
  • dexrazoxaan infusievloeistof voor behandeling van extravasatie van anthracyclinederivaten (Savene, zeer duur, samen met Alrijne Leiden 1 ampul op voorraad)
  • natriumbicarbonaat (voor op huid, inactivatie cytostatica)
  • hypochloride smeersel (voor op huid, inactivatie cytostatica)


Informatiebronnen over extravasatie van intraveneuze geneesmiddelen op het internet


 




Auteurs: P.de Jong en S. Anten, 2015
Revisie 2018