HYPOKALIEMIE 

Inleiding

In het lichaam is het kalium binnen nauwe grenzen gereguleerd. Kalium is een elektrolyt welke het lichaam opneemt uit het voedsel, opslaat in de cellen en uitscheidt via voornamelijk urine. Een storing in de kaliumhuishouding kan op ieder van deze niveaus ontstaan. Kaliumionen zijn belangrijk voor het handhaven van de rustpotentiaal van celmembranen. Deze RMP (resting membrane potential) is van belang bij allerlei biologische processen. Therapie van hypokaliemie is gericht op het herstellen van de kaliumbalans

Epidemiologie

  • 98% van het totale lichaamskalium bevindt zich in het intracellulaire compartiment (40-50 mmol/kgBW)
  • 8% in bot en kraakbeen
  • 2% van het totale lichaamskalium bevindt zich in het extracellulaire compartiment
  • de ratio [ K+ intracell] / [ K+ extracell] = 35 (150/4,3)
  • De normale intake per dag is variabel ca 3400 mg (ca 85 mmol)
  • Minimale intake 1600 - 2000 mg (ca 40-50 mmol)
  • Excessieve intake (fruiteters) 8000 -12000 mg (ca 200-275 mmol)

Eliminatie onder normale omstandigheden

  • 85% renaal (secretie in distale tubuli en verzamelbuizen)
  • 15% gastro-intestinaal
  • 5% transpiratie

Oorzaken hypokaliëmie:

  • Renaal verlies: urine kalium > 20-30 mmol/uur :
    • Diuretica/medicamenteus
    • Glycyrrhizine (drop/zoethout)
    • Hypomagnesiëmie (bv door protonpompremmer!)
    • Hyperaldosteronisme
    • Overmaat mineralocorticoïden
    • Genetische renale tubulaire defecten
    • Polyurie
  • Gastrointestinaal verlies :
    • Braken/maaghevel
    • Diarrhee
    • Malabsorptie
    • Laxantia
  • Verlies via de huid : brandwonden, excessief zweten
  • Transcellulaire shift :
    • Alkalose
    • Toegenomen insuline beschikbaarheid
    • Toegenomen ß-adrenerge activiteit
    • Pseudohypokaliëmie
    • Hypothermie
  • Verminderde Intake

Symptomen hypokaliëmie:

  • Neurologisch/neuromusculair :
    • Spierzwakte, paralyse
    • Kramp, myalgie, paresthesie, rhabdomyolyse
    • Verminderde peesreflexen
  • Gastrointestinaal :
    • Ileus, obstipatie
    • Nausea/vomitus
  • Cardiaal :
    • ECG-afwijkingen met of zonder ritmestoornis (cave combinatie hypokaliëmie en digoxine)
  • Nierfunctiestoornis :
    • Concentratiestoornis : polyurie/polydipsie
  • Endocrien :
    • Hyperglycemie

Diagnostiek:

(in principe bij Kalium < 3,0 mmol/l, aanvullend onderzoek alleen op indicatie)
  • Anamnese, inclusief medicatie, en lichamelijk onderzoek
  • Plasma:
  • K+, Na+, Cl-, ureum, kreatinine,
  • glucose, CK, Leuko/diff.
  • Ca2+, albumine, PO43-, Mg2+
  • Astrup (art)
  • Vrij T4, TSH
  • Anion-gap berekenen
  • Urine:
  • volledig (ionsterkte, pH, eiwit, glucose, sediment)
  • K+, Na+, Cl-, kreatinine
  • ECG:
  • ritme en/of geleidingsstoornissen
  • Afwijkend ST-T segment, U golf
  • Bij hypertensie en renaal kaliumverlies : renine en aldosteron

Definitie
Ernstige hypokaliëmie:
  • [K+] < 2.0 mmol/l en/of
  • ECG-afwijkingen en/of
  • paralyse

Therapie:

Afhankelijk van de ernst van de klinische verschijnselen en de mate van hypokaliemie

Kaliumsuppletie in Alrijne vanaf 1-2-2022 doseren in mmol i.p.v. grammen (omrekenen: 1 gram KCL = 13,4 mmol)

Bij ernstige hypokaliemie:

Doel is : serum kalium in < 10 minuten > 1 mmol/l te verhogen

  • opname op Intensive Care
  • ritme/ademhalingsbewaking
  • Eerste gift Kalium : 10 mmol KCL (= 10 ml van oplossing 1 mmol/ml) in 50 ml NaCl 0,9% in 10 minuten, kan via perifeer infuus pas daarna :
  • centrale lijn
  • KCl via perfusor of in NaCl 0,9 % (nooit in glucose)
  • max. 20 mmol/uur via perifeer infuus (maximaal 20-40 mmol/500 ml NaCl 0.9%)
  • bij CVC max. 40 mmol/uur
  • behandel de onderliggende oorzaak
  • correctie van hypovolemie/alkalose
  • corrigeer andere electrolytstoornissen (Mg, Ca, PO4)
  • controleer de electrolyten frequent (à 2 uur)
  • Gift van 10 mmol KCl blijven herhalen als ECG-afwijkingen of paralyse niet verdwijnen
  • Bij mogelijkheid tot orale substitutie : dit is effectiever

Bij minder ernstige hypokaliemie (K+ > 2.0 en < 3.0 mmol/l) zonder levensbedreigende symptomen :
  • orale substitutie (niet bij patiënten met een ileus!): effectiever dan iv substitutie
  • KCl drank = 1mmol/ml
  • Kaliumchloride tablet MGA 600 mg = 8 mmol
  • correctie van hypovolemie/alkalose
  • triamtereen of amiloride toevoegen (cave hyperkalemie)
  • spironolacton is pas na 48 uur effectief

Bij minder ernstige hypokaliemie (K+ > 2.0 en < 3.0 mmol/l) zonder symptomen :
  • tgv diuretica met hypomagnesiëmie: gecombineerd behandelen
  • verder geen directe interventie noodzakelijk

Complicaties
  • Hyperkaliëmie ten gevolge van oversubstitutie
  • Flebitis tgv kaliuminfusie

Overige opmerkingen:
  • Vermijd insuline en glucosehoudende vloeistoffen!
  • Hypokaliëmie + acidose: corrigeer eerst hypokaliëmie (verhogen pH = daling K).
  • Hypokaliemie + hypochloremische metabole alkalose: corrigeer chloortekort (met 0,9% NaCl).
  • Hypokaliëmie + hypomagnesiemie: correctie Mg  vaak nodig om serum-K te corrigeren.
  • Hypokaliëmie + hypocalciëmie: snelle correctie Ca verergert symptomen/ernst hypokaliëmie.
  • Hypokaliëmie + digoxine: kijk uit voor hartritmestoornissen!


Literatuur:
  1. Clinical Physiology of Acid-Base and Electrolyte Disorders (Burton David
    Rose), fourth edition 1994
  2. NIV richtlijn electrolytstoornissen 2012
  3. Acute Boekje 2019


A. Schrander, internist, 2021